Sunday, March 13, 2011
सुवर्णप्राशन
सुवर्णप्राशन
सध्याच्या धकाधकीच्या जगांत सुवर्णप्राशन हा शब्दच मुळी लक्ष्यवेधक आहे नां ? बहूचर्चित आणि वैविध्यपूर्ण अशा गुणांनी युक्त सुवर्णाचे प्राशन ( खायचे) म्हणजे नक्की काय ? ह्याचा उपयोग कितपत आहे किंवा ह्याचा उपद्रव काय ? हे प्रश्नच ?? प्रत्यक्षतः कामाच्या धावपळीत माणसाला उसंतच मुळी मिळत नाही. कामाचे व्याप , पैशा मागची धडपड किंवा यश , अर्थ , किर्ती , प्राप्ती इत्यादी मध्ये आरोग्य प्राप्ती किंवा आरोग्य रक्षण होऊन दीर्घायुष्य हा भागच चिंतनीय आहे. कारण व्यवहारात सुद्धा माणसकडे पैसा, सत्ता,मान असुनही आरोग्य किंवा सुखायु प्राप्तीही दुरापास्त वाटणारीच गोष्ट झालेली आहे ! प्रचलित आरोग्य टिकवणारी प्रणालीतही विविधांगी विचार करूनही माणूस मात्र दीर्घायु मिळवु शकला नाही, हे सत्य आहे.आयुर्वेदातील प्राचीन ग्रंथांचा विचार केला तर मात्र अनेक ठिकाणी वारंवार काही औषधी , काही प्रयोग हे इच्छित सिद्धर्थ्य आहेत. ह्यामधील एक भाग म्हणजे धातुंमध्ये श्रेष्ठ (दिसायला, आर्थिकदृष्ट्या महाग आणि औषधीदृष्ट्या गुणकारी) असलेला सुवर्णाचा प्रयोग जर औषधात झाला किंवा औषध म्हणुन झाला तर स्वास्थ्यरक्षणात मात्र उपयोग करून घेता येतो.
सुवर्णप्राशनं ह्येतन्मेधाग्निबलवर्धनम्। आयुष्यं मंगलं पुण्यं वृष्यं वर्णंग्रहापहम्।।
मासात् परममेधावी व्याधिभिर्वच घृष्यते। षडभिमासेः श्रृतधरः सुवर्णप्राशनात भवेत्॥ (महर्षी काश्यप)
सुवर्णप्रयोग अगदी झालेल्या ( एक दिवसाच्या) मुलापासुन कोणत्याही वयात आजाराच्या प्रदीर्घ/ जीर्णावस्थेत/ आत्यायिक अवस्थेत इतकेच नाही तर सगर्भावस्थेसारख्या नाजुक परिस्थितीतही केला जातो.अर्थात निष्णात वैद्यांमार्फत हे सुवर्ण शास्त्रोक्त पद्धतीने शुद्धीकरण करून त्याच्यावरती विविध प्रक्रिया करून नंतरच वापरणे हे श्रेयस्कर आहे. अशाच अनुषंगाने केलेला प्रयोग म्हणजेच सुवर्णप्राशन ह्यामध्ये लहान मुलांमध्ये हे औषध / इतर औषधांसह वापरले जाते, किंवा सोने औषधात उगाळुन चाटण तयार करून दिले जाते.मुख्य म्हणजे ह्या औषधी सुवर्णाचे प्राशन एका ठराविक मात्रेत (मापात) आणि ठराविक काळच दिले पाहिजे.ह्या सेवनाने मेधा ( म्हणजे बुद्धिचा एक भाग), अग्नि (पाचनशक्ती) बल (ताकत) वाढली जाऊन आयुष्यमान वाढवले जाते असा उल्लेख आहे. एका महिन्याच्या प्रयोगाने बुद्धित तर सहा महिन्याच्या प्रयोगाने इतर इंद्रियांची कामे उत्कृष्ट होतात. ह्यामध्येही नुसतेच आयुष्यमान वाढत नसुन व्याधिक्षमता( शरिराच्या रोगाविरुद्ध लढायची प्रतिकार शक्ती) आणि पौरुषत्व वाढवले जाते.आधुनिक शास्त्रांचा विचार करता केला तर सुवर्ण हे Antioxidant म्हणजे शरिरधातुची झीज कमी करून तारुण्य / बल / शक्ती / उत्साह/ प्रतिकारशक्ती आणि वीर्य वाढवणारे आहे हे सिद्ध झालेली गोष्ट आहे. ह्याचा अनुषंगाने शरिराच्या अतिशय प्राथमिक अवस्थेत म्हणजेच जन्मापासूनच्या वाढिच्या वयात ज्या वयात शारिरीक, मानसिक , बौद्धिक ,भावनिक वाढ होते असते त्या अवस्थेत तर सुवर्णाच्या शक्तीने इतर हितकर औषधासह वापर करून चाटण तयार करून जर प्राशन केले तर ते नक्कीच फायद्याचे ठरते.ह्याच विचारप्रणालीने गोव्यातील गोमांतक आयुर्वेद महाविद्यालया तर्फे पाच वर्षापर्यंतच्या मुलांसाठी महिन्यातून एकवेळा असे फक्त १२ वेळा अत्यल्प प्रमाणात आणि मोफत सुवर्णप्राशन करण्याचा प्रयोग सुरू आहे. बालकांच्या स्वास्थ्य संवर्धनासाठी गोमांतक आयुर्वेद महाविद्यालया तर्फे दर महिन्याच्या पुष्य नक्षत्रावर सुवर्णप्राशन शिबिर आयोजित केले जाते. येत्या १६ मार्च रोजी पुष्यनक्षत्रावर महाविद्यालयात तसेच पेडणे येथील शेतकरी सोसायटिच्या सहकार भवनात शिबिर आयोजीत केले आहे. दिवसेंदिवस ह्याचा प्रसार, प्रचार लोकोत्तर होतो असून हजारो बालकांना ह्यांचा फायदा होत आहे. ह्या सर्वांवर विविध कसोट्यांवर पुनः शोध/ संशोधनाची गरज आहे.
परंतु एकंदर चिकित्सा-शास्त्र-व्यवहार आणि तर्कसंगतीचा विचार केला तर खरोखरच सगर्भमातेलाच सुवर्णप्राशन सुरू करायची प्रणाली प्रचलीत होईल ह्यात शंका नाही.
डा. सौ गीता पत्की
एम.डी. (आयुर्वेद),विभागाध्यक्ष,स्त्रीरोग - प्रसुतीविभाग
patkigeeta@yahoo.com
०८२३-२३०६३०९
०८३२-२३०७३९४
विक्रमादित्य पणशीकर
९०४९६००६२२
सध्याच्या धकाधकीच्या जगांत सुवर्णप्राशन हा शब्दच मुळी लक्ष्यवेधक आहे नां ? बहूचर्चित आणि वैविध्यपूर्ण अशा गुणांनी युक्त सुवर्णाचे प्राशन ( खायचे) म्हणजे नक्की काय ? ह्याचा उपयोग कितपत आहे किंवा ह्याचा उपद्रव काय ? हे प्रश्नच ?? प्रत्यक्षतः कामाच्या धावपळीत माणसाला उसंतच मुळी मिळत नाही. कामाचे व्याप , पैशा मागची धडपड किंवा यश , अर्थ , किर्ती , प्राप्ती इत्यादी मध्ये आरोग्य प्राप्ती किंवा आरोग्य रक्षण होऊन दीर्घायुष्य हा भागच चिंतनीय आहे. कारण व्यवहारात सुद्धा माणसकडे पैसा, सत्ता,मान असुनही आरोग्य किंवा सुखायु प्राप्तीही दुरापास्त वाटणारीच गोष्ट झालेली आहे ! प्रचलित आरोग्य टिकवणारी प्रणालीतही विविधांगी विचार करूनही माणूस मात्र दीर्घायु मिळवु शकला नाही, हे सत्य आहे.आयुर्वेदातील प्राचीन ग्रंथांचा विचार केला तर मात्र अनेक ठिकाणी वारंवार काही औषधी , काही प्रयोग हे इच्छित सिद्धर्थ्य आहेत. ह्यामधील एक भाग म्हणजे धातुंमध्ये श्रेष्ठ (दिसायला, आर्थिकदृष्ट्या महाग आणि औषधीदृष्ट्या गुणकारी) असलेला सुवर्णाचा प्रयोग जर औषधात झाला किंवा औषध म्हणुन झाला तर स्वास्थ्यरक्षणात मात्र उपयोग करून घेता येतो.
सुवर्णप्राशनं ह्येतन्मेधाग्निबलवर्धनम्। आयुष्यं मंगलं पुण्यं वृष्यं वर्णंग्रहापहम्।।
मासात् परममेधावी व्याधिभिर्वच घृष्यते। षडभिमासेः श्रृतधरः सुवर्णप्राशनात भवेत्॥ (महर्षी काश्यप)
सुवर्णप्रयोग अगदी झालेल्या ( एक दिवसाच्या) मुलापासुन कोणत्याही वयात आजाराच्या प्रदीर्घ/ जीर्णावस्थेत/ आत्यायिक अवस्थेत इतकेच नाही तर सगर्भावस्थेसारख्या नाजुक परिस्थितीतही केला जातो.अर्थात निष्णात वैद्यांमार्फत हे सुवर्ण शास्त्रोक्त पद्धतीने शुद्धीकरण करून त्याच्यावरती विविध प्रक्रिया करून नंतरच वापरणे हे श्रेयस्कर आहे. अशाच अनुषंगाने केलेला प्रयोग म्हणजेच सुवर्णप्राशन ह्यामध्ये लहान मुलांमध्ये हे औषध / इतर औषधांसह वापरले जाते, किंवा सोने औषधात उगाळुन चाटण तयार करून दिले जाते.मुख्य म्हणजे ह्या औषधी सुवर्णाचे प्राशन एका ठराविक मात्रेत (मापात) आणि ठराविक काळच दिले पाहिजे.ह्या सेवनाने मेधा ( म्हणजे बुद्धिचा एक भाग), अग्नि (पाचनशक्ती) बल (ताकत) वाढली जाऊन आयुष्यमान वाढवले जाते असा उल्लेख आहे. एका महिन्याच्या प्रयोगाने बुद्धित तर सहा महिन्याच्या प्रयोगाने इतर इंद्रियांची कामे उत्कृष्ट होतात. ह्यामध्येही नुसतेच आयुष्यमान वाढत नसुन व्याधिक्षमता( शरिराच्या रोगाविरुद्ध लढायची प्रतिकार शक्ती) आणि पौरुषत्व वाढवले जाते.आधुनिक शास्त्रांचा विचार करता केला तर सुवर्ण हे Antioxidant म्हणजे शरिरधातुची झीज कमी करून तारुण्य / बल / शक्ती / उत्साह/ प्रतिकारशक्ती आणि वीर्य वाढवणारे आहे हे सिद्ध झालेली गोष्ट आहे. ह्याचा अनुषंगाने शरिराच्या अतिशय प्राथमिक अवस्थेत म्हणजेच जन्मापासूनच्या वाढिच्या वयात ज्या वयात शारिरीक, मानसिक , बौद्धिक ,भावनिक वाढ होते असते त्या अवस्थेत तर सुवर्णाच्या शक्तीने इतर हितकर औषधासह वापर करून चाटण तयार करून जर प्राशन केले तर ते नक्कीच फायद्याचे ठरते.ह्याच विचारप्रणालीने गोव्यातील गोमांतक आयुर्वेद महाविद्यालया तर्फे पाच वर्षापर्यंतच्या मुलांसाठी महिन्यातून एकवेळा असे फक्त १२ वेळा अत्यल्प प्रमाणात आणि मोफत सुवर्णप्राशन करण्याचा प्रयोग सुरू आहे. बालकांच्या स्वास्थ्य संवर्धनासाठी गोमांतक आयुर्वेद महाविद्यालया तर्फे दर महिन्याच्या पुष्य नक्षत्रावर सुवर्णप्राशन शिबिर आयोजित केले जाते. येत्या १६ मार्च रोजी पुष्यनक्षत्रावर महाविद्यालयात तसेच पेडणे येथील शेतकरी सोसायटिच्या सहकार भवनात शिबिर आयोजीत केले आहे. दिवसेंदिवस ह्याचा प्रसार, प्रचार लोकोत्तर होतो असून हजारो बालकांना ह्यांचा फायदा होत आहे. ह्या सर्वांवर विविध कसोट्यांवर पुनः शोध/ संशोधनाची गरज आहे.
परंतु एकंदर चिकित्सा-शास्त्र-व्यवहार आणि तर्कसंगतीचा विचार केला तर खरोखरच सगर्भमातेलाच सुवर्णप्राशन सुरू करायची प्रणाली प्रचलीत होईल ह्यात शंका नाही.
डा. सौ गीता पत्की
एम.डी. (आयुर्वेद),विभागाध्यक्ष,स्त्रीरोग - प्रसुतीविभाग
patkigeeta@yahoo.com
०८२३-२३०६३०९
०८३२-२३०७३९४
विक्रमादित्य पणशीकर
९०४९६००६२२
Subscribe to Posts [Atom]
Post a Comment